دارالفنون رضوی در مقابل مدرسه آمریکایی‌ها
با شروع جنگ جهانی اول، مشهد دچار شرایط اقتصادی و بهداشتی سختی شد و درمانگاه آمریکایی مشهد علاوه بر درمان بیماران، وظایف دیگری، چون تهیه خوراک را نیز برای مردم قحطی زده و گرسنه برعهده گرفت.
این موضوع، موجب محبوبیت آن‌ها در بین عامه مردم شد. در اواخر سال ۱۳۰۱ هجری‌شمسی نماینده پرس بی‌تریان، مسیون آمریکایی در مشهد، با خرید قطعه‌زمینی در غرب محله پاچنار مشهد به توسعه فعالیت‌هایی، چون تأسیس بیمارستان و مدرسه پرداخت.
دکتر امیر اعلم، مهم‌ترین راه مقابله با مسیونر‌های آمریکایی را تأسیس دارالفنون رضوی دانست
همچنین روحانیان مشهد ازجمله محمد نجفی، طباطبایی‌قمی، صدرالدین موسوی و مرتضی غروی، مخالفت خود را با فعالیت هیئت پرس بی‌تریان آمریکایی در مشهد اعلام کردند. آن‌ها نگران بودند که تأسیس مدرسه آمریکایی و ساخت کلیسا به‌خاطر تبلیغات مسیحیت باشد.
«دکتر امیر اعلم، رئیس حفظ‌الصحه خراسان، مهم‌ترین راه مقابله با مسیونر‌های آمریکایی را تأسیس دارالفنون رضوی دانسته است. وی در ۴ جمادی‌الاول ۱۳۴۲/ ۱۹۲۳ م، طی نامه‌ای به نایب‌التولیه وقت آستان قدس رضوی، پیشنهاد تأسیس دارالفنون رضوی را مطرح کرده.»
در بخشی از این نامه آمده است: «به‌طوری‌که می‌دانید، اطبای مسیحی آمریکایی چندی است که مشغول بنای مدرسه و مریض‌خانه هستند. اگرچه اقدام آن‌ها منحصر به مشهد نیست، ولی مشهد اهمیت فوق‌العاده دارد و با احوال کنونیِ معارف و صحیه خراسان به‌سهولت می‌توان پیش‌بینی کرد به محض اتمام مریض‌خانه و مدرسه، اغلب مریض‌ها و جوان‌های ایرانی برای معالجه و تحصیل به آنجا خواهند شتافت و یک لطمه به این مرکز اسلامی وارد خواهد شد.»
امیر اعلم نوشته: «درصورتی‌که تولیت و امنای آستانه، عرایض وی را تصدیق می‌کنند و راضی نمی‌شوند اطفال مسلمانان در دامان بیگانگان تربیت شوند، باغ عنبر را برای بنای دارالفنون رضوی اختصاص دهند و به هیئت مرکزی شیروخورشید سرخ واگذار نمایند.»
وی به اقدامات عملی خود نیز در این زمینه اشاره کرده که نقشه بنا را با اسلوب جدید از فرنگستان خواسته و درصدد تهیه وجوه مخارج آن نیز برآمده تا پس از عید اولین، پایه دارالفنون که محض تبرک، «دارالفنون رضوی» نامیده خواهد شد، گذاشته شود.
دکتر امیراعلم متذکر شده بود: «اگر تولیت و امنای آستانه، باغ عنبر را واگذار نمایند و دارالعلم مذکور شکل بگیرد، ممالک اسلامی همجوار شاگردان خود را به مدارس اروپا نخواهند فرستاد و مشهد مقدس، مرکز حقیقی ترقیات اسلامی خواهد شد.» وی پیشنهاد داده بود، «اگر نظر امنای آستانه به دویست تومان اجاره سالیانه باغ عنبر باشد، هیئت مرکزی «شیروخورشید» سرخ خراسان می‌تواند آن را بپردازد.»
بنابراین، تأسیس دارالفنون رضوی با سه شعبه طبی، ادبی و فلاحتی در باغ عنبر، پیشنهاد دکتر امیر اعلم‌خان است آن هم در مقابل فعالیت آمریکایی‌ها در مشهد که البته چندان محل توجه واقع نشد و در حد یک پیشنهاد، باقی ماند.
*کارشناس واحد مطالعات وقف سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس‌رضوی
* این گزارش پنجشنبه ۶ خرداد ۱۳۹۵ در شماره ۱۹۰ شهرآرا محله منطقه ثامن چاپ شده است
لینک کوتاه
روایات مشابه
ارسال نظر
محله امامیه؛ پربوستانترین محله قاسمآباد 
مسجد امامحسن مجتبی (ع)؛ اتاقکی که پایگاه انقلاب شد 